ΣΚΕΨΕΙΣ ... ΑΠΟ ΜΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΣΤΟ ΤΕΕ - ΣτΕ, Χωροταξία και Ενέργεια

Του Κυριάκου Κοττέα
(Πρόεδρος της Οικολογικής Πολιτιστικής Κίνησης Μέσα Μάνης και μέλος
του Δικτύου Πολιτιστικής και Περιβαλλοντικής Προστασίας της Λακωνίας) 

Το Τεχνικό Επιμελητήριο εγκαινίασε, στις 15 Μαϊου, μια σειρά διαλέξεων για τα θέματα Δικαίου που σχετίζονται με τη χωροταξία, το περιβάλλον και την πολεοδομία. Στην πρώτη από αυτές τις διαλέξεις, η Σύμβουλος Επικρατείας, κ. Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, ανέπτυξε το θέμα «Χωροταξία και Ενέργεια».

Προφανώς η επιλογή της  κ. Σακελλαροπούλου δεν ήταν συμπτωματική. Υπήρξε εισηγήτρια σε τρία τουλάχιστον σημαντικά θέματα που αφορούσαν την ενέργεια ή το περιβάλλον :

- την κατασκευή ΧΥΤΑ στην Κερατέα, ό,που ο Δήμος Κερατέας προσέβαλε στο ΣτΕ ως αντισυνταγματική τη συνέχιση των εργασιών

-  τη συνέχιση των έργων εκμετάλλευσης χρυσού στη θέση Σκουριές της Κασσάνδρας Χαλκιδικής, από την εταιρεία «Ελληνικός Χρυσός». Κάτοικοι και τοπικοί παράγοντες/σύλλογοι προσέφυγαν στο ΣτΕ για διακοπή των έργων, τα οποία εκτελούνταν κατά παράβαση, σύμφωνα με την προσφυγή, της αρχαιολογικής νομοθεσίας

- και τελευταία, την προσφυγή τεσσάρων οικολογικών οργανώσεων κατά της υπ’ αριθμ. 49828/12.11.2008 Υπουργικής απόφασης με την οποία εγκρίθηκε το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και η σχετική στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων

Και στις τρεις περιπτώσεις προσφυγής η απόφαση του ΣτΕ ήταν αρνητική, απορρίπτοντας τις ακυρωτικές αιτήσεις των σωματείων και των φορέων, επιτρέποντας τη συνέχιση των έργων.

Θα προσπαθήσω εν συντομία και όσο το δυνατό απλούστερα να παραθέσω τη γενική  μου εντύπωση και τους προβληματισμούς από την εισήγηση και τη συζήτηση που ακολούθησε. 

Επί της ουσίας: η κ. Σακελλαροπούλου εξέφρασε την επικρατούσα σήμερα αντίληψη στο ΣτΕ, ότι οι προσφυγές προσεγγίζονται από καθαρά νομική πλευρά, μην ελέγχοντας την τεχνική διάσταση των θεμάτων, αφού (σ.σ. εν αντιθέσει με το σύνηθες ευρωπαϊκό παράδειγμα) το ΣτΕ δε διαθέτει επιτελείο από ειδικούς οι οποίοι θα τεκμηρίωναν αυτήν την πλευρά του θέματος. Έτσι η τεχνική πλευρά των χωροταξικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από το Ειδικό Χωροταξικό για τις ΑΠΕ, στο σύνολό του ή σε επιμέρους τοπικές περιπτώσεις, περνάει σε δεύτερη μοίρα. Το ΣτΕ αποφασίζει θεωρώντας δεδομένα τα αναγραφόμενα στις χωροταξικές και περιβαλλοντικές μελέτες που συνοδεύουν την εγκατάσταση έργων ΑΠΕ, αν συμφωνούν με το πλαίσιο που θέτει το Ειδικό Χωροταξικό για τις ΑΠΕ.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι a priori αποκλείονται γνωματεύσεις τεχνικού τύπου, ή η εξέταση της πραγματικής ωφελιμότητας των έργων αυτών με βάση τα ισχύοντα μέχρι σήμερα συμπεράσματα από την αθροιζόμενη εγκατάσταση και λειτουργία έργων ΑΠΕ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και οι πιο πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ δεν λαμβάνουν υπόψη την εμπειρία από τα πέντε χρόνια ισχύος του Ειδικού Χωροταξικού. Αποκλείονται επίσης από τις αποφάσεις του ΣτΕ οι τεχνικού χαρακτήρα ενστάσεις που μπορεί να έχει ένας φορέας ή ο τεχνικός κόσμος για την περιβαλλοντική και ενεργειακή διάσταση των συγκεκριμένων έργων. Είναι χαρακτηριστική η εισαγωγική αναφορά του κ. Σπίρτζη, προέδρου του ΤΕΕ. Ο κ. Σπίρτζης -σημειωτέον, πρόεδρος ενός κατεξοχήν «συστημικού» και συντηρητικού φορέα-  εξέφρασε την απορία/ενστασή του για το γεγονός ότι το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας δεν έπαιξε κανένα ρόλο στον τεχνικό και χωροταξικό σχεδιασμό που αφορά τις ΑΠΕ.

Είναι πολύ σοβαρό θέμα ότι το Ειδικό Χωροταξικό για τις ΑΠΕ συντάχθηκε και ενεργεί ερήμην του τεχνικού κόσμου, των χωροτακτών ή ειδικών περιβαλλοντολόγων, που πολλές ενστάσεις είχαν και συνεχίζουν να έχουν  για το πλαίσιο αυτό. Ενστάσεις που δυστυχώς επιβεβαιώνονται από τον τρόπο με τον οποίο  εντάσσονται εδώ και πέντε χρόνια οι ΑΠΕ στο ισχύον δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, τρόπο απρογραμμάτιστο και σχεδόν τυχαίο.

Αυτό το πρωθύστερο στον χωροταξικό και ενεργειακό σχεδιασμό, ό,που απουσιάζουν οι συνολικές πολιτικές, ή διαμορφώνονται με τις εκ των πραγμάτων χωροθετήσεις ΑΠΕ είναι ζήτημα μείζον. Καταργεί τον προληπτικό χαρακτήρα του χωροταξικού σχεδιασμού. Επιπλέον, ακυρώνει το, σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε το Ειδικό χωροταξικό, τον ενεργειακό σχεδιασμό με στόχο τη μετάβαση σε εθνικό μοντέλο ενεργειακής παραγωγής φιλικότερο στο περιβάλλον.

Ενδιαφέρον είχαν ακόμη και ορισμένες παράπλευρες παρατηρήσεις και νύξεις της κ. Σακελλαροπούλου, που η ίδια βέβαια χαρακτήρισε προσωπικές απόψεις. Όμως, νομίζω ότι μαρτυρούν τη γενικότερη περιρρέουσα στο ΣτΕ ως προς τις τοπικές αντιδράσεις στην εγκατάσταση ΑΠΕ και το όλο θέμα των επιπτώσεων από τη γενικευμένη εφαρμογή του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ. Μεταφέρω, μεταξύ πολλών παρομοίων, μια χαρακτηριστική αποστροφή για τους Λάκωνες “που τόσα χρόνια δεν τους πείραξαν τα τετραόροφα στις κορυφογραμμές αλλά τους ενοχλούν οι ανεμογεννήτριες”.

Οι παρεμβάσεις του κοινού αρκετές. Μέλη του ΤΕΕ (χωροτάκτες, μηχανολόγοι, τοπογράφοι) και απλοί πολίτες ή εκπρόσωποι φορέων από τις περιοχές ό,που χωροθετούνται ΑΠΕ, κυρίως αιολικά. Από την πρώτη κατηγορία τονίστηκε η απουσία ενός κεντρικού χωροταξικού σχεδιασμού και η αυτονόμηση των χωροθετήσεων ΑΠΕ από τον περιφερειακό σχεδιασμό. Ο γράφων παρενέβη με αφορμή τα συνοδά έργα (οδοποιία, υπέργεια και υπόγεια καλωδίωση, οικίσκοι και υποσταθμοί, οι ίδιες τέλος οι Α/Γ με τα έργα εγκατάστασης) το πολλαπλό κόστος των οποίων δεν περιλαμβάνεται στα κριτήρια χωροθέτησης.

Παρενέβησαν επίσης πολίτες από διάφορες ενδιαφερόμενες περιοχές  -συγκράτησα τη Λακωνία, τα Γεράνεια, τη Σκύρο- μεταφέροντας τη δική τους τοπική εμπειρία για τα πραγματικά μεγέθη των επεμβάσεων, πολύ διαφορετικά από αυτά που περιγράφουν οι μελέτες ή προβλέπει το Ειδικό Χωροταξικό.

Αυτά έχω γενικώς να σας μεταφέρω, μαζί βέβαια με την προσωπική μου άποψη. Και ανησυχία. Όχι μόνο επειδή πίσω από τις περίπλοκες και καλοδουλεμένες αποφάσεις του ΣτΕ διακρίνω μια ακόμα πιο καλοδουλεμένη νομικίστικη –λεγκαλιστική- ασπίδα προστασίας όσων στήνουν “πάρκα” στο πουθενά και για το τίποτα. Ούτε για την αριστοκρατική προσέγγιση περί “αντιφατικού όχλου” που κάθε τόσο “έσκαγε μύτη” πίσω από τον “αντικειμενικό” νομικό και δικαστικό λόγο. Ακόμα κι έτσι, θεωρώ χρήσιμο ότι το ΣτΕ άνοιξε  διάλογο με τους πολίτες και τον τεχνικό κόσμο, γιατί ίσως καταλάβουν κάποιοι εκεί τι πραγματικά συμβαίνει στα βουνά και τα νησιά, πέρα από πρωτευουσιάνικα στερεότυπα και όψιμη οικολογική ευαισθησία.

Κυρίως, με ανησυχεί η απουσία κεντρικού και περιφερειακού σχεδιασμού σε ένα κατεξοχήν τεχνικό ζήτημα, σε ένα τεχνικό έργο που όμοιό του δεν έχει γνωρίσει η χώρα μας ποτέ, αφού συνεπάγεται ταχεία και εκ βάθρων αλλαγή της χωροταξικής και ενεργειακής της ταυτότητας. Και σε αυτό φαίνεται ότι έχουν όλοι λόγο εκτός από τους τεχνικούς και τους ειδικούς επιστήμονες, σε κεντρικό ή σε τοπικό επίπεδο. Εκτός βέβαια από εκείνους που εργάζονται για τις κατά τόπους χωροθετήσεις ΑΠΕ, ό,που ο καθένας για λογαριασμό της ανάδοχης επιχείρησης, χωρίς προγραμματισμό, χωροθετεί προκαλώντας χωροταξικά και ενεργειακά τετελεσμένα.

Μετά από πέντε χρόνια ισχύος του Ειδικού Χωροταξικού για ΑΠΕ έχουμε ένα πλεόνασμα μελετών, τόνοι χαρτιού και χιλιάδες ανθρωποώρες καταναλώνονται για να κατατεθούν πλήρεις φάκελοι για έργα ΑΠΕ. Αλλά ούτε βήμα δε γίνεται, ή γίνονται πολύ μικρά, για την εφαρμογή των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ) | Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων (ΣΧΟΟΑΠ) ή του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδιασμού, που έχει αδρανήσει εδώ και δεκαετίες.

Αυτά τα αρχικά, και είμαι στη διάθεση όποιου επιθυμεί περαιτέρω σχολιασμό ή συζήτηση.

Δίκτυο Περιβαλλοντικής και Πολιτιστικής Προστασίας Λακωνίας